นโยบายจำกัดการใช้น้ำมันที่ได้รับอุดหนุนกับผลกระทบโดยรวม

๓.๑ การขึ้นราคาน้ำมันเป็นประเด็นอ่อนไหวในสังคมอินโดนีเซีย และเคยนำมาซึ่ง วิกฤตจราจลทุกครั้ง เช่น ในปี ๑๙๙๘ หรือในปี ๒๐๐๘ ปธน. และสามารถกลายเป็นประเด็นการเมืองที่จะสั่นคลอนรัฐบาลของ ปธน. SBY ได้โดยง่าย

๓.๒ ประชากรอินโดนีเซียยังยากจนอยู่มาก แม้ในช่วงที่ผ่านมาเศรษฐกิจดีขึ้นเป็นลำดับ แต่ตั้งแต่ปี ๒๐๐๙ ประชากรกว่า ๓๒.๕ ล้านคนยากจนต่ำกว่าเส้นความยากจน (๑ ดอลลาร์สหรัฐ/วัน) และประชากรกว่าครึ่งหนึ่งอยู่ระดับเส้นความยากจน (ประมาณ ๒ ดอลลาร์สหรัฐ/วัน) ประกอบกับปัญหาการคอรัปชั่นสังคมอินโดนีเซียยังมีอยู่ จึงทำให้การพัฒนา/ความเจริญไม่กระจายไปถึงประชาชนรากหญ้า การขึ้นราคาน้ำมันจึงหมายถึง การเพิ่มภาระค่าใช้จ่ายให้ครัวเรือนที่ยากจน โดยเฉพาะค่าขนส่งและสินค้าอุปโภคบริโภค ดังนั้น จึงมีนัยการเมืองสูง โดยเฉพาะในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อการเมืองที่การเลือก ปธน. กำลังจะมาถึงในอีก ๒ ปีข้างหน้า จึงขึ้นอยู่กับ ปธน. ว่าจะดำเนินนโยบายเศรษฐกิจที่ถูกต้องเหมาะสมอย่างไร หาก ปธน. เลือกขึ้นราคาน้ำมันแบบไม่เผื่อทางเลือกให้ประชาชนรากหญ้า อาจนำมาซึ่งการประท้วงรุนแรงอย่างที่เคยเกิดขึ้นได้ อย่างไรก็ตาม หากกรณีนี้น่าจะแตกต่างจากปี ๑๙๙๘ เพราะในช่วงดังกล่าวมีปัจจัยขับอื่นๆ คือ ความกดดันของประชาชนที่อยู่ภายใต้การกดขี่คอรัปชั่นของรัฐบาล และกองทัพมาเป็นเวลานาน แต่ในครั้งนี้ ยังขาดปัจจัยขับดังกล่าว จึงไม่รุนแรงถึงขั้น ปธน. ต้องลาออก แต่จะต้องคำนึงถึงปัจจัยขับอื่นๆ ในช่วงเวลาด้วยว่าจะถูกนำมาจุดชนวนให้เหตุการณ์รุนแรงขึ้นหรือไม่ เช่น ปัญหาคอรัปชั่น นอกจากนี้ เศรษฐกิจอินโดนีเซียที่แข็งแกร่งในทุกวันนี้มาจากการเมืองที่มั่นคงสนับสนุน ดังนั้น หากเกิดการประท้วงรุนแรง และทำให้เสถียรภาพการเมืองลดทอนลง จนนักลงทุนต่างชาติเริ่มถอยหนี การตกงานจะเพิ่มมากขึ้น ซึ่งจะกระทบประชาชนรากหญ้าอย่างรุนแรง และอาจทำให้เหตุการณ์บานปลาย กลายเป็นประเด็นให้ฝ่ายการเมืองอื่นใช้เป็นเครื่องมือจนกระทบกับเสถียรภาพในตำแหน่ง ปธน. ได้

๓.๓ นโยบายเศรษฐกิจที่จะลดปัญหางบประมาณแต่ ยังคงรักษาโครงข่ายรองรับทางสังคม (social safety net) ไว้ให้กับสังคมอินโดนีเซียได้ น่าจะได้แก่

• การทดลองนำระบบกองทุนน้ำมันมาใช้ : เช่นเดียวกับที่ไทยใช้มาปรับใช้ โดยเก็บเงินจากประชาชนที่มีฐานะและใช้น้ำมัน pertamax และ pertamax plus เข้ากองทุนน้ำมันเพื่อนำเงินกองทุนดังกล่าวไปอุดหนุนค่าพลังงานให้กับคนยากจน ซึ่งวิธีดังกล่าวไม่มีภาระงบประมาณเพราะประชาชนผู้ใช้น้ำมันเป็นคนจ่ายค่าน้ำมันและส่งเงินเข้ากองทุนน้ำมันเพื่อนำไปชดเชยราคาน้ำมันให้กับคนยากจน
• การนำน้ำมันก๊าซโซฮอล์เข้ามาใช้ : อินโดนีเซียไม่มีน้ำมันชนิดก๊าซโซฮอล์ใช้ (ไม่มีแม้แต่น้ำมันไร้สารตะกั่ว) หากนำน้ำมันก๊าซโซฮอล์ซึ่งมีราคาถูกกว่าน้ำมันปรกติเข้ามาในตลาดจะทำให้ประชาชนสามารถเลือกใช้น้ำมันก๊าซโซฮอล์ที่ราคาถูกลง ซึ่งโดยธรรมชาติมนุษย์จะเลือกสินค้าที่ราคาถูกและสนองประโยชน์ตนเองเสมอ ก็จะค่อยๆ เปลี่ยนพฤติกรรมไปใช้ก๊าซโซฮอล์แทนน้ำมัน premium ที่มีค่าออกเทนต่ำเอง โดยไม่รู้สึกถูกบังคับให้เลิก และเมื่อน้ำมันก๊าซโซฮอล์เป็นที่นิยม รัฐบาลอาจผ่อนการผลิตน้ำมัน premium ที่อุดหนุนและยกเลิกไปได้ในที่สุด
• การนำก๊าซธรรมชาติมาใช้แทนน้ำมัน : ทางเลือกนี้ เป็นทางเดียวกับที่รัฐบาลเสนอ แต่ขณะนี้ เป็นไปได้น้อย เพราะยังขาดโครงสร้างรองรับ ดังนั้น ในระยะยาวอินโดนีเซียควรเริ่มวางรากฐานการใช้ก๊าซในระบบขนส่งเพราะจะเป็นอีกหนึ่งทางเลือก (นอกจากการนำก๊าซโซฮอล์มาใช้) เพราะสุดท้ายประชาชนจะหันไปเลือกพลังงานที่ถูกและเหมาะสมกับการบริโภคของตนเองใช้เอง โดยรัฐบาลไม่ต้องบังคับก็จะลดการอุดหนุนลงไปได้ แต่ต้องดำเนินการะยะยาว ทั้งการสร้างความรู้เรื่องการใช้แก๊สรถยนต์ สถานีบริการ แหล่งก๊าซ ฯลฯ
• การเสริมสร้างศักยภาพการกลั่นน้ำมัน : แม้อินโดนีเซียจะมีแหล่งน้ำมันเป็นของตนเอง แต่อินโดนีเซียกลั่นน้ำมันได้ไม่เพียงพอบริโภคภายใน เพราะกำลังกลั่นของ Pertamina ไม่พอรองรับ ดังนั้น น้ำมันที่ขุดได้ในประเทศโดยบริษัทต่างประเทศ (ซึ่งเป็นเจ้าของสัมปทานการขุดเจาะเกือบทั้งหมด) จึงกลั่นในประเทศส่วนหนึ่งและส่งออกไปกลั่นยังต่างประเทศและนำกลับเข้ามาใหม่ส่งผลให้ราคาน้ำมันมีราคาสูง เพราะกลายจากสินค้าที่ไม่มีต้นทุนกลายเป็นสินค้ามีต้นทุน ในระยะยาวอินโดนีเซียควรเสริมศักยภาพการกลั่นของตนเอง โดยเร่งสร้างโรงกลั่นและพยายามนำน้ำมันที่ขุดและกลั่นเองกลับมาใช้ให้ได้มากที่สุดก็น่าจะรักษาระดับราคาไว้ได้